INHOUD:
Fantasie of Realiteit    //   Zeemansberoep, driehoekshandel en monsterrollen
Groninger scheepvaarthistorie in het kort    //   Gezin Hermann Heinrich Freie
Hermann Heinrich (1822 – 1869)   //   Johann Heinrich Bernhard (1827 – 1907)
Johann Hermann Wilhelm (1829 – ??)   //   Hermann Friedrich (1833 – 1901)
Scheepstypes, waarop Freie's gevaren hebben

Johann Heinrich Bernhard (1827-1907) is het 6e kind -3e zoon- van Hermann Heinrich Freie en Jantje Albers Korthuis. Ook hij verkiest het ruime sop boven de landbouwgronden. J.H.B. trouwt in 1855 in Nieuwe Pekela met Magrita Veen (1827-1910). Haar vader Harm Harms Veen was van beroep zeekapitein. Hij is met zijn kofschip “Geziena” in het “Kattegat” in 1836 verongelukt en verdronken. Wellicht is J.H.B. door de verhalen over zijn schoonvader (die was al omgekomen voordat J.H.B. zijn vrouw leerde kennen) ook in de zeevaart terecht gekomen.
In het gezin worden 6 kinderen geboren, waarvan 2 meisjes en 1 jongen al op jonge leeftijd overlijden. Eén dochter –Jantina Geessina (1866-1934)- huwt met de boekhouder Jelte Staal. Zij waren pioniers van het Leger des Heils in Groningen. Een zoon –Harm (1859-1939)- wordt later directeur PTT Groningen en huwt met Stientje Plukker. Een tweede zoon –Koenraad Albert (1868-1926) wordt evenals zijn vader en drie van zijn ooms zeeman. Op 20 december 1905 huwt hij in Amsterdam met Clasina Maria de Matter (1869-1933). Hij overlijdt aan boord van het stoomschip “Orpheus” van de KNSM tijdens een reis naar Spanje. Als 18-jarige monstert Johann Heinrich Bernhard in 1845 aan als kok op de “Hillechiena Christina” van kapitein Broekema uit Pekela. Zijn oudere broer Hermann Heinrich is dan matroos op dit kofschip voor een reis naar Wismar in Noord Duitsland. Johann Heinrich Bernhard ontvangt een maandgage van Hfl.2,08. Zijn broer Hermann Heinrich ontvangt dan Hfl.17,00.
Voor een gage van Hfl.12,00 stapt hij in 1847 als lichtmatroos aan boord van het kofschip “Lammechiena” van kapitein Johannes Derks Greven uit Pekela. Hij maakt in mei van dat jaar een reis naar St.-Malo in Frankrijk naar Dantzig (Gdansk) en Bergen in Noorwegen. Nieuwe Rotterdamse Courant 31 mei 1847. In 1848 gaat Johann Heinrich Bernhard als kok aan de slag op de kof “Geessina” onder kapitein G. Weering. Hij ontvangt dan een maandgage van Hfl.18,00. Hij klimt in 1849 iets hoger op de zeemansladder als hij als matroos aanmonstert op de kof “Jonge Derk” voor een reis naar Frederikstad in Noorwegen. Johann Heinrich Bernhard is dan 22 jaar oud en zijn maandgage is dan Hfl.18,00. Op diezelfde reis gaat zijn jongste broer Hermann Friedrich (15 jaar) mee als kajuitwachter. Een kajuitwachter was de jongste bediende aan boord; een manusje-van-alles; hulpje van de kapitein. Hermann Friedrich verdient dan Hfl.4,00. Voor zover ik heb kunnen nagaan was dit de eerste zeereis van mijn overgrootvader. Algemeen Handelsblad 11 oktober 1849. In datzelfde jaar 1849 monstert Hindrik Berend Freie aan als matroos op de kof “Nina Boerhoven”. Hindrik Berend Freie is mij onbekend, maar ik vermoed dat hij dezelfde persoon is als (Johann) Heinrich Bernhard Freie. Leeftijd (22 jaar), woonplaats (Oude Pekela) en rang (matroos) is bij beide personen gelijk. In 1857 – Johann Heinrich Bernhard is dan 30 jaar- wordt hij kapitein op het kofschip “Margaretha” van J.H. Feijen uit Oude Pekela. Op 16 april 1857 verlaat hij met dit schip Liverpool en gaat op weg naar Nerva. Acht dagen later –op 24 april- wordt de “Margaretha” voor de kust van zuid Engeland overvaren en zinkt. De bemanning wordt gered. Einde Margaretha. Bericht uit de “Opregte Haarlemsche Courant” van 29 april 1857. Van 1857-1865 is Johann Heinrich Bernhard gezagvoerder op het kofschip “Hendrika Margaretha”. We komen dit schip ook tegen onder de naam “Hendrika Margrietha”. Dit kofschip is in 1840 in Pekela gebouwd. Het had een tonnage van 111 ton en was eigendom van G.A.Feijen uit Pekela (1844-1857) en van J.H. Feijen uit Oude Pekela (1857-1876). Van 1865-1869 was zijn oudere broer Hermann Heinrich kapitein op dit schip en van1866-1875 was de jongere broer Hermann Friedrich Freie kapitein op deze kof.

Een Kofschip. Onderstaand een overzicht van diverse zeereizen, die Johan Heinrich Bernhard Freie gemaakt heeft met het kofschip “Hendrika Margrietha” in de periode 1857-1865. Daarna neemt zijn jongere broer Hermann Friedrich het gezag over en stapt Johann Heinrich Bernhard over op de Schoenerbrik “Jacob”. Deze berichten komen uit “Scheepstijdingen” van diverse dagbladen.

Van	Naar	Actie	Datum
Newcastle	Dantzig	Elseneur gepasseerd	9-7-1857
Dantzig	Delfzijl	Vertrokken	7-8-1857
Delfzijl	Noorwegen	Vertrokken	4-9-1857
Frederikstad	Vlieland	Aankomst	12-10-1857
Dantzig	Emden	Uitgezeild	16-5-1858
Newcastle	Dantzig	Aankomst	7-8-1858
Calais	Memel	Aankomst	6-7-1859
Memel	Brussel	Vertrokken	1-8-1859
Memel	Vlissingen	Aankomst	23-8-1859
Vlissingen	Op Avontuur	Vertrokken	1-10-1859
Dantzig	Brussel	Vertrokken	15-11-1859
Dantzig	Vlissingen	Aankomst	30-11-1859
Antwerpen	Shields	Aankomst	16-4-1860
Newcastle	Dantzig	Vertrokken	26-4-1860
Newcastle	Dantzig	Aankomst	7-5-1860
Dantzig	Amsterdam	Vertrokken	4-6-1860
Dantzig	Vlieland	Aankomst	20-6-1860
Dantzig	Bordeaux	Vertrokken	23-6-1861
Dantzig	Bordeaux	Aankomst	22-7-1861
Bordeaux	Dantzig	Aankomst	28-8-1861
Dantzig	Fisherrow	Vertrokken	11-9-1861
Holland	Oostzee	Elseneur gepasseerd	4-11-1861
Dantzig	Londen	Vertrokken	8-12-1861
Dantzig	Londen	Aankomst	20-12-1861
Londen	Hamburg	Vertrokken	17-3-1862
Londen	Hamburg	Aankomst	4-4-1862
Hamburg	Bergen	Vertrokken	11-4-1862
Bergen	Kroonstad	Aankomst	15-6-1862
Inverkeithing	Dantzig	Vertrokken	4-10-1862
Dantzig	Sunderland	Vertrokken	16-11-1862
Bergen	Nerva	Aankomst	10-5-1863
Dundee	Nerva	Aankomst	2-6-1863
Nerva	Dundee	Uitgezeild	2-6-1863
Vlieland	Sint Petersburg	Uitgezeild	28-7-1863
Sint Petersburg	Londen	Vertrokken	2-10-1863
Sunderland	Texel	Vertrokken	15-11-1863
Bergen	Kroonstad	Aankomst	31-5-1864
Vlieland	Gothenburg	Vertrokken	13-8-1864
Amsterdam	Gothenburg	Aankomst	24-8-1864
Delfzij	lGothenburg	Uitgezeild	26-09-1864
Delfzijl	Gothenburg	Aankomst	12-10-1864
Gothenburg	Holland	Vertrokken	22-10-1864
Charlestown	Bergen	Vertrokken	24-3-1865
Charlestown	Bergen	Aankomst	31-3-1865
Kroonstad	Aberdeen	Vertrokken	9-6-1865
Archangel	Hull	Aankomst	23-10-1865

Rotterdamsche Courant van 26-10-1865 aankomst van de Hendrika Magrietha in Hull vanuit Archangelsk. Van 1866-1885 is Johann Heinrich Bernhard kapitein van de schoenerbrik* “Jacob”, gebouwd in 1865 te Oude Pekela. Het schip had een tonnage van 198 ton. De roepcode was: PCNS. De eigenaars waren: J.H.Feijen uit Nieuwe Pekela (1866-1879) en J.J.Koerts & Zn. uit Oude Pekela (1879-1885).

* Een schoenerbrik wordt ook wel brigantijn genoemd. De achtermast is schoenergetuigd, de voorste vierkant. De romp heeft een ronde boeg en een vallende spiegel. Later werd het voorschip scherper gebouwd. (zie afbeeldingen)
Johann Heinrich Bernhard was lid van 2 zeemanscollege’s. J.H.B. Freie was lid (1860-1892) van “De Trouw” in Oude Pekela en voer onder vlagnr. 127
J.H.B. Freie was eveneens lid (1862-1903) van “Voorzorg” uit Nieuwe Pekela en voer daar onder vlagnr. 176 Een zeemanscollege was een belangenvereniging voor zeelieden. De vereniging zorgde voor sociale zekerheid, ook voor de nabestaanden. Verder stond de vereniging haar leden met raad en daad bij, waarbij onder meer de omstandigheden in de zeevaart verbeterd werden. De leden betaalden jaarlijks een contributie. Bij ziekte en overlijden werd een bedrag uitgekeerd. De meeste zeemanscolleges werden in de 19de eeuw opgericht, alhoewel er ook in de 16de eeuw al zeemanscolleges waren. Het zeemansbestaan was toen zo vol risico's dat ondersteuning van weldadigheids-instellingen of deelneming in weduwefondsen onmogelijk was. Het eerste zeemanscollege uit de modernere tijd werd in 1795 in Amsterdam opgericht. In 1822 werd dit vervangen door Zeemanshoop. Er zijn anno 2012 nog vier Zeemanscolleges in Nederland. Zeemanscolleges krijgen regelmatig legaten zoals scheepsmodellen, zeekaarten en schilderijen. Van financiële legaten worden studenten ondersteund. Ieder zeemanscollege had een eigen vlag, en iedere kapitein had een eigen nummer dat op die vlag werd aangebracht. De vlaggen waren simpel, omdat het nummer van grote afstand te lezen moest zijn. De kapiteinsvlag werd gehesen als het schip in zicht was, dus bij het binnenlopen of vertrekken van een haven of bij het tegenkomen van een schip op zee.
De gezamenlijke colleges gaven een almanak uit waarin alle kapiteins en scheepsnamen waren opgenomen. Iedere kapitein had zo'n almanak bij zich, zo wist hij altijd wie hij op zee was tegengekomen. Bij de havens was een aankomend of vertrekkend schip verplicht met de kapiteinsvlag te groeten en 21 saluutschoten af te vuren. Vergat men te groeten met de vlag dan kreeg de kapitein een boete van twee gulden. Als er iemand aan boord overleed terwijl men in een haven lag, werden er zeven treurschoten gelost en ging de kapiteinsvlag halfstok. Tochten van de “Jacob” binnen Europa: o.a. naar
Archangelsk (Noord Rusland),
Sint Petersburg,
Kroonstadt (op eiland Kotlin voor de kust van St. Petersburg),
Riga (Estland),
Bolderaa = Bolderaja bij Riga,
Libau = Lipaja (in westen van Letland),
Memel = Klaipeda (Litouwen),
Norrköping (Zweden),
Hamburg,
Burntisland (Schotland),
Sunderland (oostkust midden Engeland),
Genua (Italië),
Girgenti = Agrigento (Sicilië),
Venetië,
Galatz =Galati en Ibraïl = Braila (beide aan de Donau in Roemenië),
Elseneur is het Deense Helsingør aan het Sont (de doorvaartroute van de Noordzee naar de Oostzee).
Klik op kaart voor grote weergave.
Transatlantische tochten van de “Jacob”:
St. Jago de Cuba = Santiago de Cuba;
Saint Thomas = één van de Maagdeneilanden (ten zuiden van Puerto Rico) in het Caraïbisch gebied;
Demerary = Georgetown in Brits Guyana;
Suriname.
Op de volgende pagina’s een overzicht van diverse zeereizen, die Johan Heinrich Bernhard Freie gemaakt heeft met de Schoenerbrik “Jacob”. Deze berichten komen uit “Scheepstijdingen” van diverse dagbladen.

Van	Naar	Actie	Datum
Bolderaa	Nederland	Uitgezeild	7-6-1866
Riga	Hellevoetsluis	Aankomst	28-6-1866
Hellevoetsluis	Avontuur	Vertrokken	17-7-1866
Schiedam	Bolderaa	Aankomst	2-8-1866
Bolderaa	Holland	Vertrokken	31-8-1866
Sunderland	Venetie	Uitgezeild	22-11-1866
Venetie	Sunderland	Aankomst	5-1-1867
Venetie	Girgenti	Vertrokken	1-2-1867
Venetie	Girgenti	Uitgezeild	1-2-1867
Hamburg	Riga	Uitgezeild	15-8-1867
Genua	Antwerpen	Vertrokken	1-11-1869
Antwerpen	Galatz en Ibrail	In lading	22-2-1870
Texel	Suriname	Uitgezeild	29-11-1870
Texel	Suriname	Vertrokken	29-11-1870
Suriname	Amsterdam	In lading	22-1-1871
Suriname	Amsterdam	Uitgeklaard	8-3-1871
Suriname	Amsterdam	Aankomst	21-4-1871
Libau	Antwerpen	Aankomst	9-5-1878
Bolderaa	Nederland	Vertrokken	28-6-1878
IJmuiden	Riga	Vertrokken	6-8-1878
Amsterdam	Bolderaa	Aankomst	15-8-1878
Riga	IJmuiden	Aankomst	27-9-1878
IJmuiden	Zweden	Vertrokken	16-10-1878
Amsterdam	Norrköping	Aankomst	9-11-1878
Schiedam	Kopenhagen	Aankomst	12-4-1880
Archangel	IJmuiden	Aankomst	5-8-1880
Amsterdam	Suriname	In lading	31-9-1880
Londen	St. Petersburg	Kopenhagen gepasseerd	13-5-1881
Vlissingen	Oostzee	Vertrokken	6-9-1881
Memel	Amsterdam	Vertrokken	26-11-1881
Oostzee	IJmuiden	Aankomst	16-12-1881
IJmuiden	Avontuur	Vertrokken	24-3-1882
Charlestown	Croonstad	Aankomst	4-9-1882
Demerary	Londen	* Gepraaid 44 N.Br. 27 W.L.	18-4-1883
Croonstad	Groningen	Vertrokken	29-07-1883
Delfzijl	Gloucester	Vertrokken	14-2-1884
Groningen	Sharpness	Aankomst	20-2-1884
Delfzijl	Avontuur	Vertrokken	27-3-1884
Memel	Brugge	Vertrokken	23-5-1884
Memel	Oostende	Aankomst	9-6-1884
Memel	Brugge	Aankomst	10-6-1884
Oostende	Avontuur	Vertrokken	27-6-1884
Oostende	Sundsvall	Kopenhagen gepasseerd	16-7-1884
Sundsvall	Rotterdam	Vertrokken	4-8-1884
Sundsvall	Maassluis	Aankomst	23-8-1884
Delfshaven	St. Thomas	Aankomst	22-1-1885
St.Thomas	Cuba	Vertrokken	5-2-1885
St.Thomas	St.Jago de Cuba	Aankomst	12-2-1885
St.Thomas		Bevracht	18-2-1885
St.Thomas	Bremen	Vertrokken	20-2-1885
Bremen	Archangel	Aankomst	7-7-1885
Archangel	Hamburg	Vertrokken	10-7-1885
Archangel	Hamburg	Aankomst	20-8-1885
Hamburg	Oostzee	Elseneur gepasseerd	14-9-1885
Hamburg	Kroonstadt	Aankomst	21-9-1885
Croonstad	Amsterdam	Terug wegens lek	18-10-1885
Croonstad	Overwinteren	schade	4-11-1885
Kroonstad	Amsterdam	Aankomst + schade	23-1-1886

* Gepraaid = contact leggen met een schip, d.m.v. geluid (stem of geweerschoten) of seinvlaggen. De Jacob is op 18-4-1883 gepraaid op 44º N.B. en 27º W.L. Dit is ongeveer 550 km ten noorden van de Azoren. Op de volgende pagina’s een aantal krantenartikelen met scheepvaartberichten over de “Jacob”. Krantenartikel uit Rotterdamsche Courant 27-5-1865: te water lating van de “Jacob”. Rotterdamsche Courant 12-1-1867: op 5 januari 1867 komt de “Jacob” in Venetië binnen vanaf Sunderland (Engeland). Nieuwe Rotterdamsche Courant 11-11-1869: “Jacob” vertrekt op 1 november 1869 van Genua naar Antwerpen. Algemeen Handelsblad 30-11-1870: “Jacob” is op 29 november 1870 van Texel uitgezeild naar Suriname. Suriname Courant 8-3-1871: “Jacob” is uitgeklaard voor terugreis van Suriname naar Amsterdam met aan boord: 263 vaten suiker, 17 balen schone katoen en ruim 15000 gallons rum. Het Nieuws van de Dag 3-5-1883: “Jacob” is op 18 april 1883 gepraaid op 44º N.B. en 27º W.L. Dit is ongeveer 550 km ten noorden van de Azoren. Was toen onderweg van Demerary (Brits-Guyana) naar Londen. Het Nieuws van de Dag 17-3-1885: “Jacob” 12-2-1885 aangekomen in Santiago de Cuba vanaf St.Thomas (Caraïbisch eiland). Het Nieuws van de Dag 21-10-1885.
Het Nieuws van de Dag 4-11-1885: “Jacob” is met schade terug gekeerd naar de haven van Croonstad. In oktober 1885 wordt het schip bij Kronstadt* aangevaren door een Russisch oorlogsschip. De 'Jacob' was net uit Kronstadt vertrokken voor de terugreis naar Amsterdam. Na de aanvaring is het schip terug gevaren naar Kotlin, heeft daar “overwinterd” tot januari 1886, waarna het is afgevaren naar Amsterdam. Daar is het op 25 januari 1886 aangekomen en is toen waarschijnlijk afgekeurd en uit de vaart genomen. Algemeen Handelsblad 22-01-1886. * Kronstadt (ook Croonstad) was een versterkte havenstad op het eiland Kotlin (voor de kust van Sint Petersburg). Het is een periode een Russische marinehaven geweest. Monsterrollen waarop Johann Heinrich Bernhard vermeld is:

Datum	Naam schip	Type schip	Rang	Gage	Lftijd	Reisdoel
28-03-1845	Hillechiena Christina	kof	kok	2,08	18	Wismar*
27-02-1847	Lammechiena	kof	lichtmatroos	12	20	St-Malo
18-02-1848	Geessina (Gezina	kof	kok	18	21	op avontuur
08-08-1849	Jonge Derk	kof	matroos	18	22	Frederikstad (N)
04-09-1857	Hendrika Magrietha*	kof	kapitein	n.v.	30	Frederikstad (N)
01-05-1861	Hendrika Magrietha	kof	kapitein	n.v.	34	Engeland
25-01-1862	Hendrika Magrietha	kof	kapitein	n.v.	35	Bergen (N)
23-02-1864	Hendrika Magrietha	kof	kapitein	n.v.	37	Bergen (N)
01-05-1866	Jacob	schoenerbrik	kapitein	n.v.	39
09-02-1869	Jacob	schoener	kapitein	n.v.	42
1870	Jacob	schoener	kapitein	n.v.	43
31-12-1872	Jacob	schoener	kapitein	n.v.	46
24-01-1874	Jacob	schoener	kapitein	n.v.	47
05-02-1878	Jacob	schoener	kapitein	n.v.	52

De gage is het loon per maand in Hollandse guldens. n.v.= niet vermeld. De gages van de kapiteins werden nooit op de monsterrollen vermeld. * Hendrika Magrietha kennen we ook als “Hendrika Margaretha”
* Wismar is een Noord-Duitse havenstad